CENGİZ HAN

Cengiz Han, Türk takvimine göre Domuz yılının başında Doğu Sibirya’da bulunan On On sağ kıyısında yer alan Deli-ün Boldok’ta 1167’de doğdu.[1]

Babası Moğolların Kıyat Reisi Yesügey Bahadır’dır. Annesi Houlen Ece’dir.

Babası Yesügey Bahadır daha önce mağlup ettiği Tatar Kabile Reisi Timuçin (demirci) ismini oğlu Cengiz Han’a verdi.  Timuçin 12 yaşında babasını kaybetti. Babasına bağlı olan kabileler onu zayıf ve çocuk görerek itaat etmediler. Malları babasının arkadaşları tarafından yağmalandı. Timuçin başka anneden doğma iki üvey kardeşi ile On On Irmağının kaynağında sudan balık tutarak Kentey Dağlarında kara avcılığı yaparak geçindi. Üvey kardeşlerinden Bekter ondan izinsiz Tarla kuşunu haksız olarak aldığı için onu öldürdü.

Tayiçi Reisi Targutay, Cengiz Han’ı esir düşürdü. O esaretten kurtularak annesinin yanına sığındı. Daha sonra Arulat Reisinin oğlu Boğorçu ile dost oldu ve gücüne güç kattı. Kongirat Şefinin kızıyla evlendi. Cengiz Han, Merkitler tarafından bir baskın sonucu eşi Börte’yi bırakarak Merkitlerin elinden kurtuldu. Cengiz Han, Keraitlerin şeflerinden Cacirat kabile şefi Camuka onun kan kardeşi olduğundan yardıma koştu. Cengiz Han Kerait Hükümdarı Tuğrul’a giderek ondan da eşi Börte’nin kurtarılmasını istedi. Börte kurtarıldı. Cengiz Han ve adamları Merkitleri cezalandırdı.

Daha sonra Cengiz Han kan kardeşi Camuka ile hanlık yüzünden arası açıldı ve bu savaşı Cengiz Han kazandı.

Bunun sonucunda bir toy verdiler. Cengiz Han Keraitlere tabi oldu. Cengiz Han’ın 27 yıllık sıkıntılı dönemi geride kaldı. Askeri, idari tecrübe kazandı. 1195 yılında birçok kabileyi kendisine bağladı. Bu sırada Börte ihtilaflı olarak Cuci’yi doğurdu. Fakat Cengiz Han ona hiç ayrımcı gözle bakmadı. Cengiz Han 1196’da kendisini Han ilan etti. Arkasından Merkitler üzerine yürüyerek onları mağlup etti. (1197) Merkit Bey’i Tokta Beki öldürdü. Onhong ile birleşerek Kişibaş Mevkiinden Noyman Hakanı Buyruk Han bozguna uğratıldı. (1199) 1200 yılında Tayciyutlar yenildi ve kabileleri bozguna uğradı. 1201’de  Kurilas, Dormen, Tatar kabileleri bozguna uğratılarak itaat altına alındı. Tatarlar ve kendilerini büyük han ilan eden Noymanlar yenildi.

Cengiz Han 1206’da bütün Tatar, Moğol kabilelerini, Noymanları, Bozkır Hükümdarlarını hakimiyeti altına alarak On On Irmağının sağ kıyısında kurultayını topladı ve 9 parçalı Ak Tuğunu dikti. Kendisini göklerin – yerin ve cihanın en güçlü hükümdarı ilan etti.

1206 Bahar Kurultayı ile Cengiz Han, Türk-Moğol kabilelerinin hükümdarı oldu. 840 yılında yıkılan Uygur Devletinin yerini almaya çalıştı.

1207’de Kırgız Hükümdarı elçi heyeti göndererek Kırgızlar Ak renkli doğan kuşu hediye ettiler. Bağlılık bildirdiler ayrıca Cengiz Han’a kurultay’da Şaman Kökçü yardımcı olarak onun iktidarını dini temeller üzerine oturtmaya çalıştı.

---

[1] Rene Grousset, Bozkır İmparatorluğu, Ötüken, b.6, İstanbul, 2010, s.228.