OSMANLI DEVLETİNİN YIKILIŞ SEBEPLERİ

Osmanlı devleti yani Osmanlıların kendilerine dediği gibi Devlet-i Âliyye’nin yıkılış sebeplerini 2 başlık altında inceleyebiliriz.

1-) İÇ SEBEPLER

Osmanlı Devletinde mülki idare yani yönetim şeklinin bozulmaya başlamasıyla başlar. Diğer Türk devletlerinde olduğu gibi Osmanlı Devleti de mutlak monarşiyle yönetilmiştir. Bu yönetim şekliyle devleti kuran bir hanedan vardır ve iktidar hanedanın ortak malıdır anlayışı vardır. Bu yüzden diğer Türk Devletlerinde olduğu gibi Osmanlı Devletinde de taht kavgaları yaşanmıştır. Ancak Osmanlı Devletinde mülki idarenin bozulmasının en büyük sebebi Şehzadelerin sancaklara gönderilme usulünden vazgeçilmesidir. Bu usulden vazgeçilmesiyle şehzadeler Topkapı Sarayını kafeslik veya şimşirlik diye adlandırılan bölümlerinde kapalı bir hayat yaşamışlardır. Bu sebeple son dönem de birçok Osmanlı padişahlarında bir takım psikolojik sıkıntılar meydana gelmiş devlet yönetme tecrübelerinin de olmayışı Merkezi Otoriteyi bozmuştur.

Merkezi otoritenin bozulmasının yanında Ordu Teşkilatının da bozulmasıyla daha büyük sıkıntılar baş göstermiştir. Osmanlının ordusu üç ana kademeye ayrılır.

Bunlar; Kapıkulu Ordusu, Tımarlı Sipahiler ve Donanmadır.

Kapıkulu ordusu devletin üç kıtaya yayılmasında en önemli güç olmuş ancak 1600’lerden sonra bu ordu kontrolden çıkarak devleti tehdit eder duruma geldi. Tımarlı sipahiler ise, Osmanlı topraklarını devlet memurlarına Tımarlı Sipahi yetiştirmek şartıyla verilen ve bu şekilde sadece savaş zamanlarında oluşan bir ordudur. Duraklama dönemiyle birlikte yeni fetihlerin gerçekleşmemesi üstüne mevcut toprakların kaybedilmesi ve hak etmeyenlere tımar verilmesi bu sistemi çökertmiştir.

Osmanlı donanmasına baktığımızda ise bu alanda Avrupa’da birçok gelişme olmasına rağmen geleneksel yapısını devam ettirmiş ve Avrupa donanmaları karşısında mücadele edemez duruma gelmiştir.  

Osmanlı’nın çökmesine bir başka etken de ekonomik yapının bozulmasıdır. Osmanlı’nın ekonomisi tarım, hayvancılık ve vergi gelirlerine dayanıyordu.

Osmanlı ekonomisinin bozulmasının ana sebepleri şunlardır;

-Kapitülasyonların Osmanlı üzerindeki etkisi sonucunda yabancı malların ülkeye girişinde bir gümrük duvarı oluşturamaması,

- Osmanlı Devletinin sanayi inkılabını gerçekleştirememesi bu inkılabı gerçekleştiren devletlerin açık pazarı haline gelmesi,

- Savaşlarda alınan yenilgiler sonucuna ödenmesi gerek tazminatlar,

- Ekonomiyi yönlendirecek kalifiye insan unsurunun olmaması,

- Dirlik sisteminin bozulması,

- Coğrafi keşifler sonucunda dünya ticaret yollarının değişmesi bu sebeple Osmanlı’nın gümrük gelirlerinden mahrum kalması da Osmanlı’yı ekonomik yönden çökerten iç sebepler arasındadır.

Osmanlı Devletinin adalet sistemine bakacak olursak eğer Osmanlı’nın yüzyıllar boyunca çok hassas bir adalet mekanizması vardır. Ancak bu mekanizmaya rüşvet, iltimas, adam kayırma gibi virüslerin girmesi bu mekanizmayı çökertmiştir. Ayrıca Beşik Ulemalığı gibi uygulamalarda adalet mekanizmasını zarara uğratmıştır.

Osmanlı Devletinde bir teşkilat var ki sadece Osmanlı değil hangi devlette bu teşkilat çökerse o devlet muhakkak yıkılmaya mahkumdur. O teşkilat “İLMİYE TEŞKİLATI”dır. Osmanlı Devletinin kuruluşundan Tanzimat’a kadar sadece eğitim kurumu olarak Sıbyan Mektebi ve Medreseler bulunmuştur. Yükseliş döneminde medreseler sadece dini müfredat değil pozitif bilimlerinde okutulduğu kurumlardır. Ancak 1600’lerden sonra medreselerde pozitif bilimler kaldırılarak dini ağırlıklı bir müfredat getirilmiştir. Son dönem Osmanlı Medreseleri her türlü yeniliğe kapalı her türlü yeniliği gavur icadı olarak adlandırılan yapılar haline gelmiştir. Tanzimat sonrası yenileşmenin bir sonucu olarak Rüştiye İdadi Sultani gibi Avrupayi tarzda eğitim kurumları açılmıştır. Kapitülasyonların siyasi sonucu olarak azınlıklara ve yabancılara okul açma hakkı verilmiştir. Osmanlı Devleti eğitim öğretim alanında birlik sağlayamamıştır. Sıbyan ve Medreseler Şeyhülislama, Avrupai tarzda kurulan okullar Maarif Nezaretine, yabancı ve azınlık okulları ise hiçbir denetime tabi olmamış ve bu okullar devletin yıkılışında da etkili olmuştur.  Bunun yanında Rumlar, Yahudiler ve Ermeniler devletin yıkılmasında yabancı devletlerle iş birliği içerisinde olmuşlardır.

2-) DIŞ SEBEPLER

Osmanlı Devleti’nin yıkılışında kapitülasyonların hem ekonomik hem de siyasi yönden çok önemli etkisi vardır. Ekonomik yönden kapitülasyonlarla Osmanlı Devleti yabancı mallara karşı hiçbir zaman bir gümrük duvarı oluşturamamıştır. Yabancı malların istilası yüzünden kendi yerli sanayisi gerçekleşmemiştir. Siyasi yönden ise kapitülasyonlarla yabancı devletlere okul açma hakkı verilmiştir. Kurulan bu yabancı okullar misyonerlik faaliyetleri ve azınlıkları kışkırtarak devletin içten çökmesinde etkili olmuşlardır. Osmanlı Devleti hiçbir zaman sanayi inkılabını gerçekleştirememiştir. Bu inkılabı gerçekleştiren Avrupa Devletlerin kapitülasyonlar yüzünden açık pazarı haline gelmiştir. Rönesans ve Reform hareketleriyle ezeli rakip olan Avrupa her alanda önemli gelişmeler kaydetmiştir. Özellikle bilim ve teknik alanındaki gelişmeler sonucunda Osmanlı Devleti, Avrupa ile baş edemez duruma düşmüştür. Coğrafi keşifler sonucunda İpek ve Baharat yollarının önemini kaybetmesi Osmanlı Devleti’nin gümrük gelirlerini kaybetmesine yol açmıştır. Bu inkılabın ortaya çıkardığı milliyetçilik akımı çok milletli bir devlet olan Osmanlı’yı derinden etkilemiştir. Bu akım sonucunda Osmanlı önce Balkan topraklarında daha sonra bütün Ortadoğu’yu kaybetmiş ve küçülmüştür.

İşte Osmanlı Devleti’nin parçalanma sebepleri böyledir.