SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ VE İSTANBUL’UN İŞGALİ

 

Osmanlı İmparatorluğu artık iradesini kaybetmiş ve vatanın işgaline karşı koyamaz hale gelmişti. Bir müddet İstanbul’dan bir şeyler yapmak isteyen Mustafa Kemal buradaki teşebbüsleri sonuç vermeyince kurtuluşun buradan değil Anadolu’dan olacağı kanaatine varıp ekibiyle birlikte 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmış ve Milli Mücadeleyi başlattı.

28-29 Mayıs 1919’da Havza Genelgesi, 22 Haziran 1919’da Amasya Genelgesi yayınlandı. 23 Temmuz- 7 Ağustos 1919’da Erzurum Kongresi, 4-11 Eylül 1919’da Sivas Kongresi yapıldı.

Sivas Kongresinin devam ettiği sırada Temsil Heyeti adına Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bulunan padişah Vahdettin ile bir telgraf görüşmesi yapmak istedi. Ancak Sadrazam Damat Ferit ve hükümeti buna engel oldu. Bunun üzerine Temsil Kurulu meşru bir hükümet kurulana kadar bütün askeri ve sivil makamların İstanbul ile ilişkisini kesmesini istedi.

Temsil Kurulu 14 Eylülde bir bildiri yayınlar ve otorite boşluğunu doldurmak üzere devlet işlerini padişah adına yürürlükteki yasalara göre yapacaklarını söyledi.

Özellikle Damat Ferit Paşa Hükümetinin, Paris Barış Konferansında hiç bir şey elde edememesi neticesinde Mustafa Kemal ve arkadaşlarının vatanın kurtuluşu için kararlı olması, milleti uyandırmaya çalışması ve Anadolu’daki faaliyetleriyle halkın Temsil Heyetine olan güvenini arttırdı.

Bu sebeple Anadolu’nun değişik yerlerinden Damat Ferit Paşa Hükümetinin görevden alınması ve yerine başka bir hükümet kurulması için padişaha telgraflar çekildi. Bu baskı sonuç verdi ve Damat Ferit Hükümeti 30 Eylül 1919’da istifasını verdi. Yerine ise Ali Rıza Paşa Hükümeti kuruldu. Bu durum Temsil Heyetinin, İstanbul’a karşı ilk siyasi zaferidir.

Ali Rıza Paşa Hükümeti kurmuş ve 3 Ekimde Temsil Heyetiyle yazışmalara başlamış ancak bu yazışmalardan sonuç alınamayınca Amasya’da yüz yüze görüşülmesi konusunda anlaşmaya varılmıştır. Ali Rıza Hükümetini temsilen Bahriye Nazırı Salih Paşa, Padişahın yaveri Albay Naci Bey gönderilmiştir.

20 Ekimde başlayıp 22 Ekimde sona eren görüşmeler sonucunda 3’ü imzalı ve açık, 2’si gizli ve imzasız olmak üzere 5 protokol üzerine anlaşmaya varıldı.

Bu görüşmelerin sonucunda Kasım 1919’da Meclis-i Mebusan 6.Genel seçimini yapmış ve bu seçimde Mustafa Kemal Erzurum Milletvekili seçilmiştir. Yalnız Mustafa Kemal, Mebuslar Meclisinin İstanbul’da toplanmasını istemiyordu. Çünkü İstanbul hem işgal altında hem de Mustafa Kemal’in İtilaf devletleri tarafından tutuklanma tehlikesi vardı. Bu yüzden Mustafa Kemal Meclis açılışına ve toplantılarına katılamadı.  Fakat Kanun-i Esasiye göre de meclis İstanbul dışında toplanamazdı.

Velhasıl Amasya görüşmelerinde İstanbul Hükümetinin ve Temsil Heyetinin kararlaştırdığı üzere Anadolu’da seçimler 7 Kasım 1919’da tamamlandı ve seçimleri Müdafaa-i Hukukçular kazandı. Ayrıca Milli Mücadeleye destek veren kişiler Milletvekili oldu ve mecliste çoğunluğu sağladı.

Bu mecliste Mustafa Kemal Paşa Meclis Başkanı olmak istemiş ancak onun yerine Reşat Hikmet o vefat edince de Celalettin Arif  Bey başkan oldu.
Mustafa Kemal’in Meclis başkanı olmak istemesinin sebebi; meclisin dağılması halinde son meclis başkanı sıfatıyla yeni meclisi başka ilde toplamaktı. Fakat başkanlığa seçilememiştir. Ayrıca Mustafa Kemal mecliste birlik ve beraberliği sağlayabilmek için Müdafaa-i Hukuk çatısı altında güçlü ulusal bir grup kurulmasını istedi ancak meclisteki vekiller bu grubu kuramadı onun yerine Vatanın Kurtuluşu grubunu kurdular. Vatanın Kurtuluşu Grubu da gizli oturumda meclisten Misak-ı Milli kararlarını geçirmeyi başardı.  Misak-ı Milli kararları, Osmanlı Parlamentosundan geçtiği için Erzurum ve Sivas Kongreleri kararları da Osmanlı Mebusan Meclisince kabul edilince hukuki bir nitelik kazandı. Bu sırada itilaf devletleri misak-ı milli kararlarına tepki gösterdi ve baskılarını arttırdı. Bu baskılar sonucunda Harbiye Nazırı Cemal Paşa ile Genelkurmay Başkanı Cevat Paşa istifa etmek zorunda kaldı. Ayrıca Ali Rıza Paşa kabinesi de istifa etmiş (3 Mart 1920) yerine Salih Paşa Kabinesi kurulmuştur.

İtilaf  Devletleri, Mısak-ı Millinin kabul edilmemesi yönündeki baskıyı Salih Paşa’ya yapmışlar ancak kararları iptal ettirememişlerdir. İtilaf Devletleri, Mustafa Kemal ve Osmanlı’ya istedikleri barış şartlarını kabul ettirmek için önce Türk Ocağını bastılar ve 16 Mart’ta da İstanbul’u resmen işgal etmişlerdir. Daha sonra itilaf devletleri Meclisi kuşatmış, Rauf Bey, Kara Vasıf Bey ve bazı milletvekillerini tutuklayıp Malta’ya sürgün etmişlerdir. Evi sarılan Meclis Başkanı Celalettin Arif Bey, Ankara’ya kaçmıştır. İşgal sırasında, İngilizler Şehzadebaşı Karakolunu basarak Türk Askerlerini şehit etmişlerdir.

İstanbul’un işgaline en sert tepkiyi Edirne I. Kolordu Komutanı Cafer Tayyar 16 Mart’ta İstanbul Hükümetiyle ilişkilerini keserek vermiştir. Meclisin işgalinden ve baskınlardan kurtulan milletvekilleri 18 Mart 1920’de son oturumunu gerçekleştirip Dr. Rıza Nur’un teklifinin kabul edilmesiyle meclis süresiz tatil edildi. Mustafa Kemal, itilaf devletlerinin İstanbul temsilciliklerine protesto gönderdi. Ayrıca Anadolu’da bulunan İtilaf Devleti görevlilerinin tutuklanması emrini verdi. Bu sırada Erzurum’da bulunan İngiliz Mütareke Heyeti Başkanı Yarbay Rawlinson ve 20 kadar İngiliz, 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir tarafından tutuklandı. İtilaf Devletleri de İstanbul’da Salih Paşa Kabinesine baskılarda bulunmaya devam ediyordu ve bunun sonucunda Salih Paşa Kabinesi de istifa etmek zorunda kaldı. 5 Nisan 1920’de Damat Ferit Paşa dördüncü kez sadarete getirildi.

Yeniden Kabine kuran Damat Ferit Anadolu’daki hareketi isyan olarak değerlendirdi ve 5 Nisan 1920’de Şeyhülislam Dürrizade es-Seyid Abdullah’tan Milli Mücadele taraftarları aleyhine fetva verildi. Buna karşılık 16 Nisan 1920’de Ankara Müftüsü Börekçizade Mehmet Rıfat Efendi’den milli mücadele lehine karşı bir fetva verildi.

Bunun sonucunda İtilaf Devletleri tarafından basılan Mebusan Meclisi 11 Nisan’da Padişah tarafından feshedildi.

İstanbul Hükümeti işgalle birlikte tamamen itilaf devletlerinin kontrolüne girdi. Böylece Mebusan Meclisinin dağıtılmasıyla Meşrutiyet yönetimi de sona ermiş oldu. Yani son Osmanlı Mebusan Meclisi, İstanbul’un işgaliyle sona ermiş oldu.