Kubilay
Muhammet Özdemir[1]
ÖZET
Türk
Milletinin tarihi geçmişi olan ve bu topraklarda devletler kurmuş ve bugün o
devletlerin bakiyesi olan Güney Türkistan Türklüğü Sovyet Rusya’dan itibaren
küresel aktörlerin mücadele ettiği bir bölge durumuna gelmiştir. Sovyetlerin
bölgeden çekilmesiyle Amerika’da gerçekleşen 11 Eylül saldırılarından sonra
Taliban’ı sorumlu tutan ABD’nin bölgeye girmesiyle Taliban bölgeden temizlenmiş
ancak Pakistan’a çekilen Taliban’ın güçlenmesine göz yumulmuştur. ABD Başkanı
Joe Biden’in Afganistan’dan çekilme kararını açıklamasından sonra Harekete
geçen Taliban, Güney Türkistan Türklerinin yaşadığı başta Faryab olmak üzere
birçok noktaya saldırılar düzenlemiştir. Yine Çin Halk Cumhuriyeti’nin bölgede
gerçekleştirmek istediği planlarda göz ardı edilmemiş ve bu makalede “Küresel
Aktörlerin” Afganistan üzerine kurdukları planlar anlatılmaya çalışılmıştır.
Küresel Güçlerin önünde engel olarak kimleri gördükleri ifade edilmeye
çalışılarak sonuçta tespitler yapılarak makale sonlandırılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Afganistan, Güney Türkistan,
Taliban, ABD, SSCB, Çin
GİRİŞ
Afganistan’da
ciddi oranda bir Türk nüfusunun olduğunu Türkiye’de bilenlerin sayısının az
olduğu düşünülmektedir. Hatta konunun araştırmacıları dışında Afganistan’daki
Türk varlığından haberdar olanlar pek az olduğu görülmüştür. Çünkü Türkiye
basınında veya köşe yazılarında Afganistan’daki Türklerle alakalı pek bir
yazıya rastlanılmamıştır. Kuzey Afganistan topraklarını olarak bilinen yerin
genel adının “Güney Türkistan” ya da “Afganistan Türkistan’ı” olarak ifade
edildiğinin altını çizelim.[2]
Zira makalemizin kapsamını bu bölge teşkil etmiştir. Bu bölge Gaznelilerin,
Selçukluların, Herzemşahların, Timurluların ve Babürlülerin bakiyesi olarak
kalmış ve günümüzde de Güney Türkistan olarak adlandırılmıştır.[3] Afgan
adı ilk kez 5. yüzyılda Gazneli kaynaklarında gösterilmiş ve İran ile Hindistan
arasındaki bölgeyi tanımlamıştır. 16. yüzyılda ise Babür Şah’ın vakayinamesinde
Afganistan adı geçmiş ve adı geçen kaynakta Kabil ve Pencap arasındaki bölge
ifade edilmiştir. Bir başka iddia da ise Nadir Şah’ın 1744’te suikaste uğraması
sonucunda yerini alan oğlu Ahmet Şah tahta geçtikten sonra bu ülkenin adı
Afganistan olarak ifade edilmeye başlanmıştı.[4]
Afganistan coğrafi konumu nedeniyle stratejik bir öneme sahiptir. Çünkü bu ülke Türkistan’ı, Çin’i, Hindistan’ı ve İran’ı birbirine bağlayan doğal yolların kesiştiği noktada yer almaktadır. Günümüzde bu bölgenin öneminin artmasının bir diğer nedeni de petrolün ve doğalgazın Orta Asya’dan Hint Okyanusu’na indirilmesi projesiyle (OAPBHP) olmuştur.[5]
1 – Afganistan’ın ABD Tarafından İşgali
Sovyet
Rusya’nın 1988’de Afganistan topraklarından çekilmesinden sonra Özbek ve
Türkmenlerin yaşadıkları kuzeyde silahlı kuvvetlerin bir araya gelmesiyle
“Afganistan Milli İslami Hareketi” kurulmuştur. Bu hareketin liderliğini ise
General Raşit Dostum üstlenmiştir. Ancak Taliban 1997’de Türklerin yoğun olarak
yaşadıkları bölgelerde eğitim kurumları kapatılmış, “Türkmenler Türkmenistan’a,
Özbekler Özbekistan’a, Hazaralar kabristana gitmelidir” söylemiyle hareket
ederek Türklere yönelik baskı ve tecrit politikaları izlemiştir.[6]
Özellikle Afganistan’da mücahit grupların anlaşmazlıkları olayları iç savaşa
götürmüştür. Bu iç savaş sonucunda yerel özerk yapılar ortaya çıktı. Bu gruplar
kendi aralarında savaşırlarken Taliban 1994’te ilk olarak Kandahar’da kendini
göstermeye başlamıştı. Taliban 1996’da Kabil’i Şah Mesut’tan almıştır. Bunun
üzerine Rabbani Hükümeti’ni destekleyen Şah Mesud ile General Abdürreşit
Dostum, Abdülmelik’in ihanetine uğraşmış ve Taliban ile girdikleri mücadelede
yenilgiye uğramışlardır. Fakat Hazaraların desteğini alan Dostum, Taliban’ı
kuzey bölgesinden çıkarmayı başarmıştır. Ancak bu bölge 1998’de Taliban’ın
eline yeniden geçmiş ve 2001 Eylül ayına kadar Taliban’ın hâkimiyetinde
kalmıştır.[7]
Ancak
Amerika’da gerçekleşen ve Taliban’ın yaptığı iddia edilen 11 Eylül
saldırılarından sonra ABD ve NATO’daki müttefikleri teröre karşı savaş ilan
etmişlerdir. Böylece ABD, Kuzey İttifakını desteklemiş, Taliban’ı yenerek
rejimi devirmiştir. Fakat Taliban güvenilir gördüğü Pakistan sınır bölgesine ve
oradaki güvenli limanlarına doğru çekilmişlerdir.[8]
ABD
ve müttefikleri, Afganistan’da kaldıkları 20 yıl boyunca Taliban’ın yeniden
direnişine karşı Afgan Hükümetini ve güvenlik güçlerini desteklemişlerdir.
Ancak Taliban’ın Pakistan’da sığındığı yerleri görmemezlikten gelmişlerdir.
Bunun üzerine herhangi bir müdahale olmadığı için Taliban zaman geçtikçe
güçlenmiş ve sonunda ABD Hükümeti siyasi bir çözüm bulmak için Taliban ile
anlaşmaya yapmaya karar verdi. 2020’nin Şubat ayında ABD ile Taliban bir
anlaşma imzalamış ve durum Taliban’ın konumunu terörist bir grup olmaktan
stratejik bir ortak olma konumuna getirmiştir.[9]
Afganistan’daki
20 yıllık süreç için Serpil Güdül şöyle bir değerlendirmede bulunmuştur:
“11 Eylül 2001 sonrası ABD’nin koalisyon
güçleriyle birlikte “Sonsuz Özgürlük” adı altında Afganistan’da başlattığı
operasyonun üzerinden yaklaşık yirmi yıl geçmesine rağmen bir sonuca ulaştığı
görülmemektedir. Afganistan’da son on dokuz yıl boyunca gerçekleşen gelişmeler
incelendiğinde, ülkenin hâlâ ekonomik ve askeri alanlarda dışa bağımlı olması
ve Taliban’ın tekrar güçlenmesi akla şu soruyu getirmektedir: Orta Asya’da
rekabet halinde olan küresel ve bölgesel güçler arasında dengenin korunması
için Afganistan istikrarsızlığa mahkum mu?”[10]
Yoksa
küresel aktörler, Afganistan’ın stratejik konumundan dolayı belli bir amaç
doğrultusunda mı hareket etmektedir. Hüseyin Şeyhanlıoğlu Afganistan’ın
stratejik öneminden bahsederken şöyle bir değerlendirme yapmıştır:
“Afganistan’a hâkim olan Güney Asya
Bölgesine de hâkim olmaktadır. Buraya hâkim olan Ortadoğu, Orta Asya ve Çin –
İran – Orta Asya’ya müdahale etme imkânı kazanmakta ve Dünya’ya hâkim
olabilmektedir.”[11]
2 – ABD’nin Afganistan’dan Çekilme
Açıklaması
ABD
Başkanı Biden’in, Amerikan askerlerinin eylül ayından itibaren Afganistan’dan
tamamen çekileceğini açıklamasının ardından hızlı gelişmeler yaşanmış ve Afgan
Merkezi Hükümeti Çin ile sıkı ilişkiler içerisine girmiş ve ülke içerisinde
olası bir kargaşa olacağı endişesi nedeniyle Çin askerlerini Afganistan’a davet
etmiştir.[12]
ABD’nin
askerlerini geri çekmesini ve Çin’in bölgeye girme isteğini Ömer Kul yazısında
şöyle değerlendirmiştir:
“ABD’nin Afganistan’daki üslerini
boşaltması ve bu üslerin neredeyse %90’ını Afgan Hükümetine teslim etmesinin de
etkisi göz ardı edilmemeli. Yine tahmin ettiğimiz gibi ABD’nin bölgeden tamamen
uzaklaşacağını düşünenler hayal kırıklığına uğrayabilir. Çünkü ABD,
Afganistan’ın Güneyinde ama Pakistan sınırları içerisinde yeni ve daha
teşekküllü bir üs kurmakta. Bununla da yetinmeyen ABD’nin Çin sınırına yakın
Pamir Dağlarına ikinci bir üs kurmayı planlaması hatırdan çıkarılmamalı.
ABD’nin bir taraftan “Afganistan’dan çekiliyorum” beyanatına karşı iki
stratejik noktada daha donanımlı üs kurma çabası anlaşılan Çin’i rahatsız etmiş
ve rahatsızlığını Afganistan Hükümetine bildirmiştir. Bununla da yetinmeyen
Çin, Afganistan’a askeri yardım (üs kurma, askeri eğitim verme ve teçhizat hibe
etme… vb.) teklif etmiş durumda. Çin başta Tacikistan olmak üzere bölge
ülkelerine Kuşak – Yol Girişimi üzerinden yatırımlarının heba olmaması ve
ABD’nin bölgedeki etkinliğini kırmak adına Pamir dağlarına bir üs kurmayı çok
istemekte. Zaten bilindiği üzere Çin, Tacikistan’a yakın sınır hattında çok
büyük bir askeri üs kurmuş durumda. Yine yakın dönemde yaşanan Kırgız – Tacik
olaylarının Çin’in bölgeye girebilmeye kılma bulma adına kışkırtıldığı
söylenebilir.”[13]
Zaten
ABD daha önceden Taliban’ı devirme gerekçesiyle Özbekistan ve Kırgızistan gibi
Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine askeri üsler kurarak yerleşmişti. Ayrıca SSCB
tarafından Afganistan’da kurulan Bergem Hava Üssünü kontrol eden ABD, buradan
Rusya, Çin, Pakistan, İran ve Türk Cumhuriyetleri’ni izleyen radar sistemleri
kurulmuştur. Böylece Amerika, İran’ı da hem doğudan hem de Batı’dan (Irak’ı
İşgali sırasında) tehdit etme imkânı yakalamış oldu.[14]
3 – Son Gelişmeler İtibariyle Güney
Türkistan’da Yaşanan Olaylar
Güney
Türkistan Türkleri yoğun olarak Samangan, Ser-i Pol, Cevzcan, Belh ve Faryap
vilayetlerinde yaşamaktadır. Afganistan’ı tahmini rakamlara göre %40’ını
Peştunlar, %30’unu Türkler ve %27’sini Tacikler kalanını da diğer halkların
oluşturmuştur.[15]
Güney Türkistan olarak tabir edilen bölgede Türklere yönelik Taliban tarafından
saldırılar düzenlenmiştir.
Son
zamanlarda yaşanan olayların başlangıcı olarak Afganistan’da kurulmuş olan
mevcut hükümetin son seçimlerde en çok oy alan iki tarafın birleşmesi sonucu
koalisyon hükümeti şeklinde kurulmuş ve Eşref Gani Ahmadzai ile Dr. Abdullah
Abdullah ile birlikte kurulan koalisyon hükümeti yarı yarıya paylaşılmıştır.
Ancak bu durum bir protokol imzalanarak güvence altına alınmıştı. Fakat Eşref
Gani imzalanan bu protokole aykırı hareket etmiş ve çoğunluğunu peştunlardan
oluşan kişileri önemli makamlara atayarak ortamın gerilmesine neden olmuştur.
Bu keyfi atamalara karşı çıkanların ise sindirilmeye ve veya ortadan
kaldırılmaya çalışılması mevcut durumu daha da geri dönülmez bir noktaya
getirmiştir.[16]
Ayrıca
General Raşit Dostum’un önemli komutanlarından birisi olan Aka Muhammed’in
suikaste uğrayarak hayatını kaybetmiş, Merkezi Hükümet ile Taliban’ın ağır
baskıları neticesinde gergin olan Türk nüfusu sokaklara çıktı. Aka Muhammed,
Taliban’a karşı çok ciddi mücadeleler vermiş başarılı bir komutandı. Bu suikastten
bir süre öncede General Raşit Dostum’dan sonra Güney Türkistan’ın ikinci ve en
güçlü lideri olan General Pirimkul da suikaste kurban gitmişti.[17]
Bu
suikastler birbiri ardına sistematik bir şekilde gerçekleşirken, Afganistan
Cumhurbaşkanı Eşref Gani ise birçok önemli ismi görevden almış ve kendine yakın
Peştunları önemli yerlere atamıştır. Bu durumda zaten gergin olan Afgan
Türkleri arasında infiale sebep olmuştur.
Meryem
Aybike Sinan’ın yazısında şöyle bir değerlendirme yapmıştır:
“Kazak, Özbek, Kırgız, Türkmen,
Uygur, Avşar, Bayat ve Galcay Türklerinin yoğun olarak yaşadığı Faryap şehrine
atanan vali ile zaten var olan gerilim büyüdü ve bölgede olaylar patlak verdi.
Bu gösterilerde Güney Türkistan Bayrakları açıldı ve Türkçe sloganlar atıldı.
Özbek lider General Raşit Dostum’un bu gelişmelere binaen merkezi hükümeti
uyararak bölgede vur emri verdiği belirtiliyor.”[18]
İngilizlerin,
Afganistan’ın en önde gelen haber ajansı olan “The Khaama Press News Agency”ye
göre:
“ABD birliklerinin geri çekilmesiyle
birlikte Taliban, illerdeki saldırılarını hızlandırdı ve birçok ilçeyi ele
geçirdi.”[19]
Kendisini
Afganistan’ın en büyük ve bağımsız haber ajansı olarak tanımlayan “Pajhwok
Afghan News”in haberine göre Taliban’ın saldırılarında aralarında Kunduz,
Kabil, Herat, Nangarhar, Laghman, Logar, Balkh, Baghlan, Paktia, Ghor ve
Samangan’ın da bulunduğu 11 ilde yapılan 18 saldırıda 44 sivil ölmüş, 65 sivil
yaralanmıştır.[20]
“Pajhwok
Afghan News”in haberine göre BM Barış Elçisi Deborah Lyons; Taliban’ın Mayıs
ayından beri hükümet birlikleriyle günlük çatışmalara girdiğini ve 50 bölgeyi
ele geçirdiğini ifade etmiştir. Ayrıca üç il olan Belh, Kunduz ve Uruzgan’ın ve
dokuz ilçenin kontrolünü de ele geçirmiştir.
Lyons:
“Alınan bölgelerin çoğu eyalet
başkentlerini çevreliyor, bu da Taliban’ın yabancı güçler tamamen geri
çekildikten sonra bu başkentleri almaya çalışmak için kendilerini
konumlandırdığını gösteriyor” demiştir.[21]
“The
Khaama Press News Agency”nin haberine göre ise: ABD güçlerinin 1 Mayıs’ta
Afganistan’dan ayrılmaya başlamasından bu yana, Taliban isyancıları 70’ten
fazla ilçenin kontrolünü ele geçirdiği iddiasında bulunmuştur.[22]
İçişleri
Bakanlığı’nın planlama ve Politika Başkanı Nagibullah Faeq 23.06.2021 Çarşamba
günü yaptığı açıklamalarda, Taliban’ın Kuzey Belh Eyaletlerinde daha fazla
ilerlemesinin durdurulduğunu söylemiştir.[23]
Faeg:
“Güvenlik kurumları Taliban’a karşı halk
ayaklanmasını desteklemeye kararlıdır. Sadece bir ilde değil, ülke genelinde
size silah ve lojistik destek vereceğiz” demiştir. Ayrıca Belh halkının
güvenlik güçleriyle birlikte vilayeti savunacağını vurgulamıştır. Faeg yerel
halkın bir araya gelmesinin, insanların Taliban’ın yönetiminde yaşamak
istemediğini ve ele geçirilen bölgeleri geri almak için de askeri
operasyonların yakında başlayacağını sözlerine eklemiştir. Vali Farhad Azeemi
ise Eyalet Başkenti Mezar-ı Şerif’in güvenliği konusunda halka güvence
vermiştir.[24]
Fakat
Taliban, Güney Türkistan Türkleri’nin yoğun olarak yaşadığı Faryab eyaletinin
Garziwan ve Kurgan ilçelerini ele geçirdi.[25]
Ayrıca Taliban Baglan Eyaleti’nin Tala-o-Barfak ve Khenjan ilçelerini de ele
geçirmiştir. “The Khaama Press News
Agency”nin haberine göre Tala-o-Barfak İlçesi, Bamyan eyaletine komşu bir ilçe
olarak bulunuyor ve son birkaç yılda Taliban tarafından birçok ölümcül
saldırıya tanık olduğunu ifade etmiştir. Yine Khaama Press, Afganistan’da
yaşanan şiddetin artmasını Taliban’ın güvenlik güçlerinden herhangi bir direniş
görmediğini ve bu yüzden bölgeleri direniş görmeden ele geçirdiğini ifade
etmiştir.[26]
Fakat Savunma Bakanlığının yaptığı açıklamada, Afgan güvenlik güçlerinin Kuzey Faryab vilayetindeki Andhoi İlçesinin geri alındığını ve Taliban militanlarının temizlendiğini söylemiştir.[27] Yine Savunma Bakanlığından yapılan açıklamaya göre Taliban’ın ele geçirdiği Kuzey Baglan İlindeki Khenjan Bölgesi’nden Ulusal Güvenlik Kuvvetleri’nin operasyon başlatması neticesinde kaçtığını ve Taliban’ın ağır kayıplar verdiğini ifade etmiştir. Kuzey Afganistan yani Güney Türkistan’da şiddet arttıkça, Afgan geleneksel liderleri ve yerel komutanlar Taliban’a karşı takviye güç oluşturmuş ve burada birçok ilçede kadınlar da dâhil birçok kişi Taliban’a karşı savaşmak için silahlanmıştır.[28]
SONUÇ
Türklerin
tarihi bağlarının olduğu ve bu topraklarda birçok devlet kurduğu Afganistan
anlaşılan o ki küresel aktörlerin hedefi olmaya devam etmektedir. Afganistan’da
hâkimiyet kurulmasının Güney Asya’ya ve dolayısıyla Ortadoğu, Orta Asya, Çin ve
İran’a müdahalede edebilme imkanı sağladığı düşünüldüğünde her küresel aktörün
iştahını kabartan bir coğrafya olduğu aşikârdır. Sovyet Rusya’nın bölge üzerindeki
politikaları ve Orta Asya Türk Devletleri’nin bağımsızlıklarını kazandıktan
sonra aralarında problem olmasını sağlayan sınır hatları yine küresel
aktörlerin uyguladığı politikalardan birisi olmuştur. Yine Amerika’nın 11 Eylül
saldırılarından sonra bölgeye girmesi ayrıca diğer Türk Devletlerinde askeri
üsler kurması bir diğer küresel aktörün bölgede oyun kurma çabası olarak
görülmektedir. Yine bir diğer küresel aktör olan Çin Halk Cumhuriyeti’nin “Bir
Kuşak Bir Yol Projesi”yle Orta Asya’daki Türk Devletlerini sarmalamaya
çalışması ve yine Afganistan’a müdahalede bulunmak için hükümete teklifler
götürmesi bir başka oyunun parçası olarak görülmektedir. Ancak dikkat edilmesi
gereken bir husus vardır. Bu da Çin Halk Cumhuriyeti’nin, Doğu Türkistan
Bölgesi’nde Uygur Türklerine yapmakta olduğu asimilasyon ve zulümlerinin bir
benzerini Afganistan’daki Güney Türkistanlı Türklere uygulayabilme ihtimalinin
düşünülmesi gerektiğidir. Amerika’nın, Afganistan’dan çekileceğini açıklamasıyla
Taliban’ın Güney Türkistanlı Türklerin yaşadığı bölgelere yapılan saldırılar yapılmaya
başlanmıştır. Ayrıca General Raşit Dostum’un üst düzey komutanlarına art arda yapılan
suikastler oyun kurucu olan küresel aktörlerin Türkleri karşılarında en büyük
sorun olarak gördükleri ve bu nedenle Afganistan’daki Türk varlığını sona
erdirmek veya karşı koyamayacak derecede zayıflatmak istedikleri tespit
edilmiştir.
Bu nedenle Afganistan’daki Türk varlığının etkisiz hale getirilmesi demek, küresel aktörlerin planlarını rahat bir şekilde uygulamaya koyması demektir. Bu nedenle Türkiye Cumhuriyeti’ne sadece Afganistan’daki Kabil Havaalanı’nı korumak için değil oradaki küresel aktörlerin planlarını ve soydaşlarını korumak için kuvvetli stratejik manevralar yapmalıdır.
KAYNAKÇA
“ABD
Büyükelçiliği, Taliban’ın Davranış ve Eylemlerini İnsan Haklarına Saygısızlık
Olarak Nitelendirdi”, https://www.khaama.com/us-embassy-calls-talibans-behaviors-and-actions-a-disregard-for-the-human-rights-8698/, Erişim Tarihi: 27.06.2021
“Afgan
Kuvvetleri, Kuzey Faryab İlindeki Andhoi Bölgesini Geri Aldı, Bölgeyi Taliban
Militanlarından Temizledi”, https://www.khaama.com/afghan-forces-retake-andkhoi-district-in-northern-faryab-province-clear-off-the-territory-from-taliban-militants-mod-87685/, Erişim Tarihi: 29.06.2021
“Afgan Güçleri Kapsamlı Bir Askeri Operasyon Başlatırken,
Taliban Baglan’daki Khenjan Bölgesinden Kaçtı”, https://www.khaama.com/taliban-flee-from-khenjan-district-in-baghlan-as-afghan-forces-launch-a-comprehensive-military-operation-87685/, Erişim Tarihi: 29.06.2021
Ahmed
Şah Erfanyar, “Kargaşadaki Artışa Rağmen, Sivil Kayıplar Geçen Hafta Azaldı”, https://pajhwok.com/2021/06/19/despite-rise-in-unrest-civilian-casualties-down-last-week/, Erişim Tarihi: 23.06.2021
“BM
Elçisi: Afganistan Korkunç Senaryolara Doğru Kayıyor”, https://pajhwok.com/2021/06/22/afghanistan-sliding-towards-dire-scenarios-un-envoy/, Erişim Tarihi: 23.06.2021
“Baglan’ın
Dushi Bölgesi Afgan Güçleri Tarafından Ele Alındı”, https://www.khaama.com/dushi-district-of-baghlan-recaptured-by-the-afghan-forces-98797/, Erişim Tarihi: 23.06.2021
GÜDÜL, Serpil, “Orta Asya’da Yeni Büyük Oyunu’un
Anahtarı: Afganistan”, Bölgesel
Araştırma Dergisi, Aralık 2020,
s.15
Meryem Aybike Sinan, “Güney
Türkistan’da Neler Oluyor?”, https://m.turkiyegazetesi.com.tr/yazarlar/meryem-aybike-sinan/619060.aspx,
Erişim Tarihi: 28.06.2021
Selim Özdemir, “Güney Türkistan
(Kuzey Afganistan) Türkleri ve Türkçenin Durumu”, https://ssuzer.academia.edu/Selim%C3%96zdemir, Erişim Tarihi:
25.06.2021
ŞEYHANLIOĞLU, Hüseyin, “18. Yüzyıldan Günümüze Kadar Afganistan’ın
Jeostratejik Önemi”, Avrasya
Etütleri – T.C. Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Yıl: 14,
Sayı:38, 2008/2, s.80-81.
Ömer Kul, “Afganistan’da Neler
Oluyor – 2”, https://www.ogunhaber.com/yazarlar/doc-dr-omer-kul/afganistanda-neler-oluyor-2-101754m.html, Erişim Tarihi: 22.06.2021
Ömer Kul, “Afganistan’da Neler
Oluyor – 1”, https://www.ogunhaber.com/yazarlar/doc-dr-omer-kul/afganistanda-neler-oluyor-1-101753m.html, Erişim Tarihi: 22.06.2021
“Taliban,
Kuzey Baglan Vilayetinin Tala-o-Barfak İlçesini Ele Geçirdi”, https://www.khaama.com/taliban-takes-over-tala-o-barfak-district-in-northern-baghlan-province-9965/, Erişim Tarihi: 29.06.2021
“Faryab: Taliban Garziwan ve Kurgan İlçelerinin
Kontrolünü Ele Geçirdi”, https://pajhwok.com/2021/06/24/faryab-taliban-take-control-of-garziwan-qurghan-districts/, Erişim Tarihi: 29.06.20211
Joved
Ahmed, “Faeq: Hükümet Yerel Ayaklanma Gruplarına Silah Sağlamayı Taahhüt Etti”,
https://pajhwok.com/2021/06/23/govt-committed-to-provide-weapons-to-local-uprising-groups-faeq/, Erişim Tarihi: 23.06.2021
Qurban Hussain Pamirzad, “ABD’nin
Geri Çekilmesi Bir Fırsat Veya Tehdit – Afgan Hükümetinin Önündeki Olası
Senaryolar”, https://www.khaama.com/the-us-withdrawal-an-opportunity-or-a-threat-the-probable-scenarios-ahead-of-the-afghan-government-op-ed-9876/, Erişim Tarihi: 23.06.2021
Zahir Ahmad Khaleqi, “Afganistan
Türkleri”, https://medeniyet.academia.edu/ZahirAhmadKhaleqi, Erişim Tarihi: 28.06.2021
[1] Kubilay Muhammet Özdemir, Giresun Üniversitesi Fen –Edebiyat
Fakültesi Tarih Bölümü ve Anadolu
Üniversitesi İktisat Fakültesi Uluslararası
İlişkiler, İstanbul Ayvansaray Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Mezunu, https://kubilaymuhammetozdeemir.blogspot.com/ veya https://ayvansaray.academia.edu/KubilayMuhammet%C3%96zdemir?from_navbar=true, İstanbul 2021
E-Posta: benimtarihim1923@gmail.com
[2] Meryem Aybike Sinan, “Güney
Türkistan’da Neler Oluyor?”, https://m.turkiyegazetesi.com.tr/yazarlar/meryem-aybike-sinan/619060.aspx, Erişim Tarihi: 28.06.2021
[3] Meryem Aybike Sinan, “a.g.m”,
Erişim Tarihi: 28.06.2021
[4] Selim Özdemir, “Güney Türkistan
(Kuzey Afganistan) Türkleri ve Türkçenin Durumu”, https://ssuzer.academia.edu/Selim%C3%96zdemir, Erişim Tarihi: 25.06.2021
[5] Hüseyin Şeyhanlıoğlu, “18. Yüzyıldan Günümüze Kadar Afganistan’ın
Jeostratejik Önemi”, Avrasya
Etütleri – T.C. Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Yıl: 14,
Sayı:38, 2008/2, s.80-81.
[6] Zahir Ahmad Khaleqi, “Afganistan
Türkleri”, https://medeniyet.academia.edu/ZahirAhmadKhaleqi,
Erişim Tarihi: 28.06.2021
[7] Selim Özdemir, “Güney Türkistan (Kuzey Afganistan) Türkleri
ve Türkçenin Durumu”, https://ssuzer.academia.edu/Selim%C3%96zdemir, Erişim Tarihi: 25.06.2021
[8] Qurban Hussain Pamirzad,
“ABD’nin Geri Çekilmesi Bir Fırsat Veya Tehdit – Afgan Hükümetinin Önündeki
Olası Senaryolar”, https://www.khaama.com/the-us-withdrawal-an-opportunity-or-a-threat-the-probable-scenarios-ahead-of-the-afghan-government-op-ed-9876/,
Erişim Tarihi:
23.06.2021
[9] Qurban Hussain Pamirzad,
“a.g.m.”, https://www.khaama.com/the-us-withdrawal-an-opportunity-or-a-threat-the-probable-scenarios-ahead-of-the-afghan-government-op-ed-9876/,
Erişim Tarihi: 23.06.2021
Serpil
Güdül, “Orta Asya’da Yeni Büyük Oyunu’un
Anahtarı: Afganistan”, Bölgesel
Araştırma Dergisi, Aralık 2020,
s.15
[11] Hüseyin Şeyhanlıoğlu, “a.g.m.”, s.81
[12] Meryem Aybike Sinan, “a.g.m”,
Erişim Tarihi: 28.06.2021
[13] Ömer Kul, “Afganistan’da Neler
Oluyor – 2”, https://www.ogunhaber.com/yazarlar/doc-dr-omer-kul/afganistanda-neler-oluyor-2-101754m.html,
Erişim Tarihi: 22.06.2021
[14]
Hüseyin Şeyhanlıoğlu, “a.g.m.”, s.80
[15] Selim Özdemir, a.g.m.”, https://ssuzer.academia.edu/Selim%C3%96zdemir, Erişim Tarihi: 25.06.2021
[16] Ömer Kul, “Afganistan’da Neler
Oluyor – 1”, https://www.ogunhaber.com/yazarlar/doc-dr-omer-kul/afganistanda-neler-oluyor-1-101753m.html,
Erişim Tarihi: 22.06.2021
[17]
Meryem Aybike Sinan, “a.g.m”, Erişim Tarihi: 28.06.2021
[18]
Meryem Aybike Sinan, “a.g.m”, Erişim Tarihi: 28.06.2021
[19]
“Baglan’ın Dushi Bölgesi Afgan Güçleri Tarafından Ele Alındı”, https://www.khaama.com/dushi-district-of-baghlan-recaptured-by-the-afghan-forces-98797/,
Erişim Tarihi: 23.06.2021
[20]
Ahmed Şah Erfanyar, “Kargaşadaki Artışa Rağmen, Sivil Kayıplar Geçen Hafta
Azaldı”, https://pajhwok.com/2021/06/19/despite-rise-in-unrest-civilian-casualties-down-last-week/,
Erişim Tarihi: 23.06.2021
[21]
“BM Elçisi: Afganistan Korkunç Senaryolara Doğru Kayıyor”, https://pajhwok.com/2021/06/22/afghanistan-sliding-towards-dire-scenarios-un-envoy/,
Erişim Tarihi: 23.06.2021
[22]
“ABD Büyükelçiliği, Taliban’ın Davranış ve Eylemlerini İnsan Haklarına
Saygısızlık Olarak Nitelendirdi”, https://www.khaama.com/us-embassy-calls-talibans-behaviors-and-actions-a-disregard-for-the-human-rights-8698/,
Erişim Tarihi: 27.06.2021
[23]
Joved Ahmed, “Faeq: Hükümet Yerel Ayaklanma Gruplarına Silah Sağlamayı Taahhüt
Etti”, https://pajhwok.com/2021/06/23/govt-committed-to-provide-weapons-to-local-uprising-groups-faeq/,
Erişim Tarihi: 23.06.2021
[24]
Joved Ahmed, “a.g.m.”, https://pajhwok.com/2021/06/23/govt-committed-to-provide-weapons-to-local-uprising-groups-faeq/,
Erişim Tarihi: 23.06.2021
[25] “Faryab: Taliban Garziwan ve Kurgan İlçelerinin Kontrolünü
Ele Geçirdi”, https://pajhwok.com/2021/06/24/faryab-taliban-take-control-of-garziwan-qurghan-districts/, Erişim Tarihi: 29.06.20211
[26]
“Taliban, Kuzey Baglan Vilayetinin Tala-o-Barfak İlçesini Ele Geçirdi”, https://www.khaama.com/taliban-takes-over-tala-o-barfak-district-in-northern-baghlan-province-9965/,
Erişim Tarihi: 29.06.2021
[27]
“Afgan Kuvvetleri, Kuzey Faryab İlindeki Andhoi Bölgesini Geri Aldı, Bölgeyi
Taliban Militanlarından Temizledi”, https://www.khaama.com/afghan-forces-retake-andkhoi-district-in-northern-faryab-province-clear-off-the-territory-from-taliban-militants-mod-87685/,
Erişim Tarihi: 29.06.2021
[28]
“Afgan Güçleri Kapsamlı Bir Askeri Operasyon Başlatırken, Taliban Baglan’daki
Khenjan Bölgesinden Kaçtı”, https://www.khaama.com/taliban-flee-from-khenjan-district-in-baghlan-as-afghan-forces-launch-a-comprehensive-military-operation-87685/,
Erişim Tarihi: 29.06.2021
